Door Tim Sluis op 6 mei 2022

De enorme hoeveelheid ruimte in de ruimte.

Op kaarten en afbeeldingen ziet het zonnestelsel eruit als een compact groepje planeten. Maar zoals op veel kaarten: schijn bedriegt. Dat het zonnestelsel groot is, wisten we al. Hoe groot? Dat blijft moeilijk te bevatten.

De zon is ‘slechts’ 170 jaar rijden

Om alvast een gevoel te krijgen bij de enorme afstanden, een paar voorbeelden ter vergelijking:

• De afstand van Amsterdam naar Barcelona is 1600 kilometer. Stel je rijdt 100 km/uur, dan ben je 16 uur onderweg.
• Een rondje om de aarde (in een rechte lijn) is 40.000 kilometer. De reistijd met 100 km/uur is ongeveer 17 dagen.
• De maan zien we als het dichtbijstaande maatje van de aarde. Toch is de afstand tussen de aarde en de maan flink: zo’n 384.000 kilometer. Met 100 km/uur bereik je de maan na 160 dagen rijden.
• En tot slot: de afstand naar de zon is nog eens 390 keer groter dan de afstand naar de maan. In totaal maar liefst 170 jaar rijden. De afstand tussen de aarde en de zon is 150 miljoen kilometer. Deze afstand noemen we ook wel 1 astronomische eenheid (AE).

Die afstand lijkt ver. Echter, op schaal van het zonnestelsel staat de zon… behoorlijk dichtbij.

Klein feitje: Apollo 11 - de bemande vlucht naar de maan - deed er destijds 3 dagen en 4 uur over om bij de maan de komen.

De werkelijke afstanden in het zonnestelsel

Op kaarten zien we vaker dat oppervlakten en afstanden niet altijd kloppen. Zo is op een platte wereldkaart Groenland naar verhouding veel groter geprojecteerd dan Afrika. Hoe kan dat? De wereld is rond en een kaart is plat.

Om te corrigeren voor de bolling van de aarde rekt een wereldkaart uit rond de polen. De landen rond de polen lijken groter. De landen rond de evenaar lijken kleiner. Op een overzichtelijke weergave van het zonnestelsel gebeurt iets vergelijkbaars.

Om ervoor te zorgen dat een plaat van het zonnestelsel niet vooral leeg is, wordt de ruimte tussen planeten weggepoetst.

Hoe meer je naar de rand van het zonnestelsel gaat, hoe verder planeten uit elkaar staan. Om ervoor te zorgen dat een plaat van het zonnestelsel niet vooral leeg is, wordt de ruimte tussen planeten weggepoetst. Dat is goed te zien op de onderstaande afbeelding.

In werkelijkheid is de ruimte tussen de planeten enorm. De onderstaande afbeelding op schaal geeft een heel ander beeld.

Het zonnestelsel bestaat vooral uit leegte

Naast de zon, planeten en manen zweven er nog miljoenen andere objecten in ons zonnestelsel. De volgende bijzondere kaart van Eleanor Lutz toont elk ontdekt object met een diameter groter dan 10 kilometer. Dat zijn maar liefst 18.000 asteroïden, 170 manen, 6 dwergplaneten, 8 planeten en in het centrum de zon.

De kaart is volledig opgebouwd uit open data van de NASA.

Op het eerste gezicht lijkt het zonnestelsel een behoorlijk drukke plek. Maar hoe druk is druk? Dat kunnen we het beste bepalen aan de hand van de asteroïdengordel. Niet geheel verrassend is dit een regio met een grote concentratie asteroïden en is daarmee de drukste regio in het zonnestelsel.

Op de kaart van Eleanor Lutz is de asteroïdengordel in het blauwgroen te zien tussen Mars en Jupiter. In deze gordel zitten naar schatting meerdere miljoenen asteroïden en dwergplaneten. Dat lijkt veel, totdat je de ware schaal van het zonnestelsel in beschouwing neemt.

De asteroïdengordel is ongeveer 1 AE (150 miljoen kilometer) breed en 1 AE dik. De omtrek van de gordel is 17 AE. Dat is gigantisch veel ruimte. Zelfs als je het deelt door een paar miljoen objecten.

Speld in een hooiberg

De gemiddelde afstand tussen twee objecten in de asteroïdengordel is naar schatting meer dan 1 miljoen kilometer. Dat is drie keer de afstand tussen de aarde en de maan.

Ook de asteroïdengordel bestaat dus vooral uit leegte. Daarmee is elke asteroïde in werkelijkheid een speld in een hooiberg. De kans dat je zelfs in het drukste gebied iets tegenkomt is zeer, zeer klein.

Benieuwd hoe Eleanor Lutz haar kaart heeft gemaakt? Lees het (technische) verhaal op haar eigen blog.

Grote afstanden, kleine kaarten

Grote afstanden op kleine kaarten is niet makkelijk. Dat zien we op kaarten van onze eigen planeet. Op kaarten van de ruimte is dat niet anders. Door te kijken naar werkelijke afstanden ontdekken we pas uit hoe enorm veel lege ruimte het zonnestelsel bestaat.

En daarmee doet de ruimte zijn naam eer aan.